Журналістку Кацярыну Бахвалаву (Андрэеву) асудзілі спачатку за стрым на два гады (іх судзілі разам з журналісткай Дар’яй Чульцовай), а потым асудзілі яшчэ на восем гадоў. За журналістыку. Кацярына – твар незалежнай журналістыкі. Беларусы ведаюць яе па вельмі цікавых стрымах і прафесійных матэрыялах. З намі звязваюцца вызваленыя палітвязынкі, якія расказваюць, што Каці вельмі няпроста ў калоніі.

Мы пагаварылі з мужам Каці – журналістам Ігарам Іліяшам. Гэта атрымалася вельмі асабістае інтэрв’ю аб тым, як гэта – чакаць каханага чалавека з турмы.

Сумарна ў Ігара і Каці было 9 спатканняў: 8 кароткатэрміновых і 1 доўгае. Апошні раз сужэнцы бачыліся ў СІЗА ў канцы верасня 2022 года. Гэта было стандартнае бескантактавае спатканне праз шкло і тэлефон.

Што Каця прасіла прывезці ёй на доўгае спатканне?

Некалькі сукенак, касметыка, прыгожая бялізна, розныя салодычы, вершы Бродскага і часопісы “Наша гісторыя”. Агулам, усё тое, што павінна ўзнавіць адчуванне звычайнага жыцця.

Кажуць, што доўгае спатканне выглядае гэтак жа, як і жыццё да гэтага?

Збольшага так. Мы падчас доўгага спаткання вельмі хутка асвоіліся. Я прыгатаваў вячэру, сваю фірмовую страву – тартылья з гароднінай і курыцай. У нейкі момант стварылася такое ідылічнае становішча, што падумалася: няхай бы нас нават у гэтым маленечкім пакойчыку перанеслі куды-небудзь далей ад людзей, ад гэтай навакольнай цемры, і больш нам нічога не будзе трэба – абы быць разам.

Як гэта – абняць каханага чалавека пасля столькіх дзён расстання?

Насамрэч, гэта вельмі далікатны момант з псіхалагічнага пункта гледжання. Чалавек, які знаходзіцца ў турме, практычна поўнасцю пазбаўлены станоўчых тактыльных кантактаў. Для зняволенага тактыльны кантакт звычайна звязаны з нечым дрэнным, з пагрозай, магчыма нават болем. Таму калі мы сустрэліся падчас доўгага спаткання ў жніўні 2021 гады, Каця першыя паўгадзіны не магла звыкнуцца да маіх абдымкаў – гэта мімаволі выклікала ў яе страх, яна зачынялася, заціскалася. Мы гэта хутка адалелі, але тым не менш: абняць каханага чалавека пасля працяглага расстання – гэта першым чынам працэс прывыкання.

Каця моцна змянілася? Пытанне не пра фізічны стан, а маральны.

Безумоўна, адчуваецца вялізная маральная стомленасць, выматанасць – яна сама гэта прызнае і гэта таксама заўважна па лістах. Калі казаць пра нейкія больш глыбокія ўнутраныя змены, то зараз складана пра гэта меркаваць – гэта стане зразумела толькі калі мы апынемся разам на волі. Каця лічыць, што моцна змянілася. Яна нядаўна прачытала ў калоніі раман Альбера Камю “Чума” – кажа, зараз гэта яе любімая кніга, яна вельмі сугучная яе светаўспрыманьню ў дадзены момант. Дык вось больш за ўсё Кацю кранула фінальная сцэна, дзе апісваецца адступ эпідэміі і прыбыццё цягніка з блізкімі: у абдымкі аднаго з герояў кідаецца жонка і ён яшчэ не разумее, ці той гэта чалавек, якога ён ведаў, ці ён “бачыць перад сабой незнаёмку”. Каця крыху баіцца, што ў выніку пасля ўсяго перажытага пакажацца блізкім нейкай незнаёмкай. Але я ўпэўнены, што ў самым галоўным Каця сапраўды не змянілася. Які б след не пакінула турма, гэта ўсё можна паступова адалець – каханнем, пяшчотай, клопатам. І мы з гэтым усім здолеем.

Каця пісала, што зробіць усё, каб турма не пранікала ў яе. Як думаеш, што яна мела на ўвазе?

Каця казала пра тое, што ў лагеры часта чалавечыя каштоўнасці змяняюцца да непазнавальнасці. І вельмі важна не ўпускаць гэты пачварны свет у сябе, не прымаць гэтыя правілы гульні. У адным з лістоў, улетку 2021-га, яна напісала: “Я цвёрда знаю, што правільная сучаснасць – там, а не тут. І яшчэ ўнутры мяне. І прыстойнасці, цяпла, спагады не вытруціць з маёй душы ніякімі тэрмінамі. Ніколі я не пачну жыць па прынцыпе “не вер, не бойся, не прасі”, я чалавек з “адкрытым забралам” не змагу шукаць дробязнай выгады, плесці інтрыгі, ліслівіць верхняму звяну харчовага ланцужка і дзяўбці ніжняе”.

Кажуць, што калі ў чалавека каханы ці каханая пападаюць у турму, чалавек аўтаматычна замыкаецца і знаходзіцца ў сваім коле. Гэта так?

Так, усё менавіта так. Прычым добра, калі хаця б існуе нейкае блізкае кола, у якім можна замкнуцца. Мы жывем у эпоху, калі чалавечыя лёсы перамолваюцца тысячамі, калі вымываецца само асяроддзе, у якім ты раней жыў. Сябры і калегі, якія складалі тваё асяроддзе, зараз альбо ў турмах, альбо ў эміграцыі. Таму замыкацца часта даводзіцца ў самім сабе і часам з-за гэтага ты адчуваеш сябе нейкім пустэльнікам. Жыць сёння ў Мінску – гэта хадзіць па мёртвым горадзе, дзе ў цябе практычна не засталося знаёмых. Калі сустрэнеш раптам чалавека з мінулага жыцця, то прыходзіш у шчырае здзіўленне: “Ой, а як гэта ты тут апынуўся?”

Ці можна сказаць так, што калі сядзіць блізкі чалавек, разам зь ім сядзіць і ягоная сям’я?

Безумоўна, калі ў турме сядзіць блізкі чалавек, – гэта вялізнае выпрабаванне. Гэта свайго роду маральнае катаванне. Але ўсё ж не варта ставіць на адну дошку досвед палітвязняў і іх блізкіх. Тым, хто знаходзіцца за кратамі, невымерна цяжэй. Хаця б толькі таму, што яны вымушаныя 24 гадзіны без перапынку знаходзіцца ў крайне варожым асяроддзі.

Тым, хто застаўся на волі, куды прасцей. Сёння сваякі палітвязняў у Беларусі – не ізгоі, а зусім наадварот. Напрыклад, блізкія Каці рэгулярна сутыкаюцца з тым, што зусім незнаёмыя людзі – у магазіне, цырульні або паліклініцы – выказваюць ім сваю салідарнасць, гавораць словы падтрымкі, спрабуюць падтрымаць. Да мяне таксама рэгулярна падыходзяць людзі на вуліцы, каб паціснуць руку і сказаць, што вельмі перажываюць за Кацю. А палітвязні пазбаўленыя гэтых праяваў чалавечнасці і салідарнасці.

Раскажы, што Каця любіць, акрамя журналістыкі?

Каця любіць падарожжы (але не актыўныя, а сузіральныя), кнігі, музыку і кіно. Сядзець на пляжы з кніжкай, музыкай у слухаўках і куфлем віна – мабыць, гэта самы лепшы адпачынак для нас. Каця пісала, што пасля вызвалення хоча ў першую чаргу з’ездзіць у Парыж – “таму што гэта горад кахання, а любоўю перапаўняе да краёў” – а затым паехаць на ўзбярэжжа Ла-Манша і там валяцца на пляжы.

Яна просіць дасылаць навіны?

Канечне. Каця вельмі церпіць ад інфармацыйнага голаду. Нават пачала выпісваць “СБ” і “Мінскую праўду” – спрабуе вывуджваць адтуль нейкія крупінкі інфармацыі, чытаць прапаганду як зашыфраванае пасланне. Улетку яна пісала: “Рэдка пра гэта гавару, а мне вельмі не хапае працы. Самога працэсу: часта ўяўляю адчынены ноўт, белы ліст на экране, пальцы дакранаюцца клавіятуры… Сумую па аб’ектыве, па мікрафоне ў руцэ… Я веру, што наперадзе нас чакаюць незабыўныя падзеі і вялікія здзяйсненні ў прафесійным плане, але таксама я назаўжды захаваю ў  памяці тое пачуццё, з якім мы ўскоквалі ў маршрутку і імчаліся ў які-небудзь райцэнтр, адчынялі дзверы кабінетаў, дапазна сядзелі за тэкстам, паднімалі куфлі за поспех матэрыялу. У мяне быў цудоўны пачатак, нават крыху вар’яцкі для 21-22 гадоў, а працяг аказаўся годным такога пачатку”.

Калі вызвалялі Дашу, ці было табе сумна?

Прызнацца, да гэтага дня я падыходзіў з лёгкім страхам – думаў, буду моцна рэфлексаваць. Але ўсё прайшло значна лягчэй, чым я меркаваў. Мы паехалі сустракаць Дашу з калегамі, вясёлай кампаніяй, і я змог адцягнуцца ад цяжкіх думак. Ну і сама Даша мяне падбадзёрыла. Першыя яе словы, калі мы абняліся былі такія: “Мы выцягнем Кацю, трымайся”. Зразумела, што не ў сілах Дашы выцягнуць каго б там ні было з турмы, але тое, што гэта было першае, аб чым яна загаварыла пасля вызвалення – ну, гэта быў вельмі моцны момант. Таму гэтую экзістэнцыйную дату, 3 верасьня, я перажыў даволі спакойна. Урэшце, чаму павінна быць сумна ў гэты момант? Чалавек выходзіць з турмы – гэта ж радасць. Толькі так гэта трэба ўспрымаць.

Ты ўяўляеш дзень яе вызвалення?

Напэўна, чым больш часу праходзіць, тым складаней уяўляць гэты момант. Але, вядома, думкі аб гэтым з’яўляюцца часта. Мне чамусьці вось які вобраз запаў. Ёсць вельмі кранальны і смешны фільм – “Трус Джо-Джо”. Мы з Кацяй яго глядзелі якраз у 2020-м годзе. Гэта кіно пра хлопчыка і дзяўчынку ў гітлераўскай Германіі. Дзяўчынка ўсю вайну хаваецца ад нацыстаў на паддашку і ў самым канцы, калі надыходзіць мір, яна нарэшце разам з хлопчыкам можа выйсці ў двор.

Яны разам выходзяць, азіраюцца, бачаць, што нацысцкія сцягі валяюцца на зямлі і перамаглі саюзнікі. Моўчкі глядзяць адзін на аднаго і потым, разумеючы, што яны нарэшце вольныя, пачынаюць танчыць прама на вуліцы. Я напісаў у адным з лістоў Каці: чаму б нам таксама так не сустрэць момант вызвалення? Проста пачнем танчыць. Каця маю ідэю падтрымала:)